Aholini ro‘yxatga olishda migratsiya holati.

Aholini ro‘yxatga olishda migratsiya holati.

Umuman olganda, xalqaro va ichki migratsiya oqimlari murakkablik va ularning ko‘lami jihatidan ham oshib bormoqda. Xususan, xalqaro migratsiya holatida muhojirlar oqimi sonini o‘lchash kelib chiqadigan mamlakatlar yoki bir nechta xorijiy davlatlarni qamrab oladigan doimiy oqimlar o‘rtasidagi ko‘plab oqimlarni hisobga olishni talab qilishi mumkin.Xalqaro migratsiya ko‘p millatli, ko‘p oqimli va ko‘p tilli jamiyatlarning shakllanishiga olib keladigan xilma-xillikni kuchaytiradi. Migrantlarni ro‘yxatga olishni rejalashtirish va amalga oshirishda, shuningdek, ularning tavsiflari va belgilarini ro‘yxatdan o‘tkazish uchun konsepsiyalarni ishlab chiqishda mamlakatning milliy huquqiy asoslari va o‘ziga xos bo‘lgan shartlari e’tiborga olinishi kerak.

Umuman olganda, 2020-yilda aholini ro‘yxatga olish jarayonini o‘tkazish bo‘yicha tavsiyalar asosiy migratsiya belgilari: tug‘ilgan mamlakati, fuqarolik mamlakati, avvalgi yashash joyi, kelish vaqti va migratsiya sababi, shuningdek, turli hil boshqa ichki migratsiya ma’lumotlari bo‘yicha ma’lumot to‘plash bo‘yicha keng qamrovli qo‘llanma bo‘lib xizmat qilib kelmoqda. Bunda mamlakatlar ro‘yxatga olish ma’lumotlarini so‘rovnomalar, registrlar yoki boshqa manbalardan foydalangan holda to‘plagani muhim ekanligi hisoblanmaydi.

Ro‘yxatga olish doirasida migratsiya nuqtai nazaridan ikki xil jihat ajralishi mumkin:

1. Xalqaro  migrantlar va xalqaro migratsiya nuqtai nazaridan manfaatdor bo‘lgan boshqa guruhlarning soni va kelib chiqadigan oqimlarini xalqaro oqimlarning vaqtinchalik va geografik xususiyatlari haqida ma’lumot bilan o‘lchash;
2. Ichki migrantlarning soni va bundan tashqari oqimlarning vaqtinchalik va geografik xususiyatlari haqida ma’umot bilan o‘lchash.

  Aholini ro‘yxatga olish doirasida mamlakatda doimiy yashash joyiga ega bo‘lgan va shaxslar sonidan odatda xalqaro migratsiya nuqtai nazaridan ikkita aholi guruhi ajratiladi: chet elda tug‘ilganlar va xorijliklar.

1. Chet elda tug‘ilganlar: bunda tug‘ilgan joyi boshqa mamlakat hududida joylashgan shaxslar guruhi haqida gap ketmoqda. Ushbu guruh o‘z hayotida kamida bir marta ko‘chib kelgan va ro‘yxatga olish vaqtida tug‘ilgan mamlakatida yashaydigan xalqaro migrantlar soniga mos keladi. Mamlakatda tug‘ilgan shaxslar “mahalliy aholi” deb ta’riflanadi.
2. Chet elliklar: bunda ushbu mamlakat fuqaroligiga ega bo‘lgan va boshqa mamlakat fuqarosi bo‘lgan yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar guruhi haqida gap ketmoqda. Chet eliklarning asosiy qismini chet elda tug‘ilgan shaxslar tashkil etadi. Biroq, fuqarolik masalalarini tartibga soluvchi ayrim mamlakatlar qonunlaridan kelib chiqib, mamlakatda tug‘ilgan chet eliklarning ayrim farzandlari qonunga muvofiq chet elliklar sifatida tasniflanishi mumkin; boshqa hollarda ular avtomatik ravishda boshqa mamlakat fuqaroligini olish huquqiga ega bo‘lishi mumkin va ular “mahalliy aholi”deb qaraladi va chet elliklar toifasiga ham kiritilmaydi. Mamlakat fuqaroligiga ega bo‘lgan shaxslar “fuqarolar” deb ta’riflanadi.

Fuqarolikni berish mezoni tug‘ilgan davlat (yer tamoyili- jus soli) tamoyilida bo‘lgan mamlakatlarda kelib chiqishi mahalliy xorijiy bo‘lgan shaxslar bo‘yicha fuqarolikni olish to‘g‘risidagi ma’lumot yordamida ajratilishi mumkin emas.

 “Tug‘ilgan davlat”, “fuqarolik davlati” va“ota-onalar tug‘ilgan davlat” kabi o‘zgaruvchilarni birgalikda qo‘llash yordamida turli hil tahliliy tasniflar qurilishi mumkin. Tegishlicha tug‘ilgan fuqarolik joyi va tug‘ilgan joyi ota-onasi tug‘ilgan joyi fuqarolik joyi mezonlaridan foydalanib bino  bo‘lgan tasniflar, ayniqsa, muhim sanaladi, zotan ular xalqaro migratsiya nuqtai nazaridan qiziqish hosil bo‘lgan aholining turli guruhlarini aniqlashga imkon beradi.

Xalqaro chegaralar bilan bog‘liq barcha belgilarga ko‘ra (tug‘ilgan davlat, ota-ona tug‘ilgan davlat, fuqarolik davlati, oldingi joriy yashash manzili bo‘lgan davlat) ro‘yxatga olish vaqtida mavjud bo‘lgan chegaralar hisobga olinishi zarur. Agar chegaralar o‘zgarishi ro‘y bergan bo‘lsa va natijada shaxs tug‘ilgan vaqtdan buyon tug‘ilgan davlati belgilanishi o‘zgarsa, ehtimol, bu o‘zgarishlarga tuzatish kiritish va shaxs tug‘ilgan joriy davlat ro‘yxatidan o‘tishi maqsadi bilan amalga oshirish lozim. Bu ilgari mavjud bo‘lgan mamlakatning qulashi natijasida tashkil topgan davlatlarda muhim oqibatlarga ega bo‘lishi mumkin, boisi, sobiq mamlakat chegaralarida ko‘chib yurgan ko‘plab shaxslar, agar ularning tug‘ilgan davlati yoki ular ilgari istiqomat qilgan davlat hisobiga olinsa, ayni davrda xalqaro migrantlar deb hisoblanishi mumkin. Shundan kelib chiqib, mazkur mamlakatlar bo‘yicha ma’lumotlar interpretatsiyasiga, xususan, bu ikki belgiga muvofiq, alohida ahamiyat qaratish zarur.

Tug‘ilgan davlati to‘g‘risidagi ma’lumot xalqaro migratsiya tahlili uchun juda muhim(ichki migratsiya ko‘rsatkichi sifatida davlatlarga mamlakat ichida tug‘ilgan joyi to‘g‘risida ma’lumot to‘plashga to‘g‘ri kelishi mumkin).

Xalqaro taqqoslashni amalga oshirish maqsadida, shuningdek, ichki ehtiyojlarni qondirish uchun tug‘ilgan davlati to‘g‘risidagi ma’lumot ro‘yxatga olish vaqtidagi xalqaro chegaralarni hisobga olgan holda to‘planishi kerak. Bu belgi bo‘yicha ma’lumot imkon qadar batafsilroq darajada to‘planishi va kodlashtirilishini tavsiya qilinadi.Chet elda tug‘ilgan shaxslarga keladigan bo‘lsak, muayyan tug‘ilgan davlatlar to‘g‘risida ma’lumot  yig‘ish, BMT ning statistika bo‘limi tomonidan nashr qilingan klassifikatsiyada mavjud bo‘lgan uch xonali harfli koddan foydalangan holda ularning klassifikatsiyasiga imkon berish tavsiya qilinadi. Ro‘yxatga olish o‘tkazilayotgan davlatdan boshqa davlatda dunyoga kelgan va tug‘ilgan davlatini ko‘rsata olmaydigan respondentlarga to‘xtaladigan bo‘lsak, ular haqida eng kamida bu davlat joylashgan hudud yoki qit’a to‘g‘risida ma’lumot to‘plash lozim.

Tuman statistika

bo‘limi boshlig‘i
 J.Do‘stmurodov